projektowanie z myślą o seniorach i osobach z niepełnosprawnościami
Przestrzeń przyjazna każdemu – projektowanie z myślą o seniorach i osobach z niepełnosprawnościami
Obecnie polskie miasta i gminy przechodzą gwałtowne przeobrażenia demograficzne. Według zeszłorocznych danych Eurostatu seniorzy, czyli osoby w wieku 65 lat i starsze, stanowią już 21,6% ludności Unii Europejskiej. Mediana wieku osiągnęła poziom 44,7 lat, co oznacza znaczący wzrost o 2,9 punktu procentowego w ciągu zaledwie dziesięciu lat. Przewiduje się, że proces starzenia społeczeństw będzie postępował. Do 2050 roku udział osób z najstarszej grupy wiekowej, czyli 80 lat i więcej, może się podwoić. Skutki tych przemian dają się zauważyć we wszystkich obszarach polityki publicznej. Wzrastają wydatki na ochronę zdrowia, pojawia się także potrzeba dostosowania istniejącej zabudowy mieszkaniowej, która wciąż jest projektowana przede wszystkim z myślą o młodszych mieszkańcach. Przystosowanie przestrzeni miejskiej i wiejskiej nie jest już wyborem, lecz staje się koniecznością. Dzięki temu osoby starsze i z niepełnosprawnościami mogą dłużej zachować niezależność i samodzielność, co jednocześnie przyczynia się do obniżenia wydatków na długoterminową opiekę społeczną.
Światowa Organizacja Zdrowia zwraca uwagę, że otoczenie, w którym żyjemy, w znacznej mierze decyduje o zdrowiu osób starszych. To właśnie ono może wspierać lub utrudniać codzienne funkcjonowanie seniora. Idea środowisk przyjaznych wiekowi, znana jako „age-friendly environments”, jednoznacznie wskazuje na związek pomiędzy dostępnością architektoniczną a mniejszą liczbą upadków, dłuższym zachowaniem aktywności społecznej oraz odciążeniem opiekunów w rodzinie. Równocześnie obserwujemy wzrastającą liczbę dorosłych osób z niepełnosprawnościami, którzy również pragną niezależności finansowej i społecznej. Kiedy zestawimy te dwa zjawiska z malejącą liczbą pracowników w sektorze usług opiekuńczych, staje się oczywiste, że inwestowanie w budynki i przestrzenie przyjazne dla wszystkich to działanie zapobiegawcze, które przynosi znaczne korzyści.
Uniwersalne projektowanie, zwane również Universal Design (UD), kieruje się zasadą, że każda przestrzeń powinna być od razu dostępna dla każdego, eliminując potrzebę późniejszych zmian czy zakupu specjalistycznych sprzętów. Analiza badań z 2024 roku wyraźnie wskazuje, że pełne wdrożenie UD zmniejsza zagrożenie wykluczenia społecznego osób z niepełnosprawnościami oraz seniorów o przeszło 30%. Gdy zasady UD są brane pod uwagę już na początkowym etapie planowania, koszty późniejszych adaptacji są znacznie niższe.
Warto podkreślić, że uniwersalne projektowanie nie ogranicza się wyłącznie do rozwiązań technicznych. Obejmuje ono również przejrzystą komunikację, swobodę użytkowania oraz estetykę. Dzięki takiemu podejściu, rozwiązania uniwersalne cieszą się większą akceptacją również wśród młodszych mieszkańców. Ten szeroki zakres działania przekłada się na wyższą wartość nieruchomości na rynku oraz niższe koszty utrzymania, ponieważ eliminuje potrzebę drogich modyfikacji w przyszłości.
Przykłady udogodnień:
Stworzenie bezpiecznej i przyjaznej przestrzeni dla seniorów oraz osób z niepełnosprawnościami jest prostsze, niż mogłoby się wydawać, i często nie wymaga wielkich inwestycji. Już niewielkie zmiany potrafią wnieść ogromną ulgę w codzienne życie. Poczucie pewności w łazience zapewnią solidnie zamocowane uchwyty przy sedesie i w strefie kąpieli. Niezależność w poruszaniu się po domu zwiększy takie przemeblowanie, które skróci dystans między najważniejszymi pomieszczeniami, na przykład sypialnią a kuchnią. Dodatkowy spokój ducha przyniosą proste blokady w drzwiach, chroniące przed ich przypadkowym zatrzaśnięciem.
Jak mądrze wybrać materiały i zaplanować zmiany w mieszkaniu? Z pomocą przychodzi technologia. Internetowe programy, na przykład planer na stronie komfort.pl, pozwalają zobaczyć, jak w naszym domu będzie wyglądać bezpieczna podłoga o stopniu antypoślizgowości R10. Dzięki temu można szybciej podjąć dobrą decyzję i uniknąć pomyłki.
Jednak same narzędzia to nie wszystko. Już na początku planowania warto porozmawiać z fizjoterapeutą lub terapeutą zajęciowym. Taki specjalista sprawdzi, czy planowane zmiany i nowy układ mebli na pewno będą pasować do codziennych potrzeb i sprawności osoby, która ma tam mieszkać. Połączenie tych dwóch sposobów – pomocy fachowca i nowoczesnych narzędzi – przynosi najlepsze efekty, co potwierdza również Światowa Organizacja Zdrowia.
Zgodnie z raportem Głównego Urzędu Statystycznego, w grudniu 2023 roku w Polsce blisko 4 miliony mieszkańców posiadało ważne orzeczenie o niepełnosprawności. Co więcej, ponad 60% tej grupy to seniorzy po 60. roku życia, którzy częściej zmagają się z trudnościami w poruszaniu się. Dane GUS ujawniają również, że przeszło 40% ankietowanych ocenia swoje mieszkanie jako „nie w pełni dostosowane”. Taka sytuacja wymusza ponoszenie wysokich kosztów związanych z przebudową nieruchomości po nagłym pogorszeniu się stanu zdrowia lub doznaniu urazu.
W skali całego kraju prowadzi to do setek tysięcy interwencji finansowanych ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz funduszy samorządowych. Wydatki te można by było ograniczyć, gdyby projektowanie bez barier stało się prawnym wymogiem na poziomie lokalnym, a właściciele nieprzystosowanych domów mogli łatwo otrzymać wsparcie w postaci dopłat na adaptację.
Sprawne dostosowanie naszych domów i mieszkań do potrzeb społeczeństwa, które się starzeje i staje coraz bardziej różnorodne, wymaga zgodnego działania środków finansowych na poziomie lokalnym, ogólnokrajowym, a nawet międzynarodowym. Pieniądze pochodzące z budżetu państwa należy postrzegać jako inwestycję, która przyniesie wymierne korzyści. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) wyliczyła, że do 2024 roku na każde 100 osób pracujących przypadało 33 seniorów w wieku 65 lat i starszych. Przewidywania na 2055 rok wskazują, że liczba ta wzrośnie do 55 osób. Brak infrastruktury, która wspiera samodzielność, oznaczałby ogromny wzrost kosztów długoterminowej opieki.
Włączenie programów wsparcia w długoterminowe plany miejskie pozwala na zmniejszenie przyszłych wydatków budżetowych. Dzieje się tak poprzez zapobieganie upadkom, skracanie czasu pobytu w szpitalu oraz mniejsze obciążenie dla rodzinnych opiekunów. To rozsądne podejście do zarządzania publicznymi środkami, które z myślą o seniorach i osobach z niepełnosprawnościami, przekłada się na realne oszczędności.
Istnieje kilka sposobów na wspieranie seniorów i osób z niepełnosprawnościami w Polsce, zwłaszcza w zakresie dostosowania przestrzeni do ich potrzeb. Jednym z najbardziej znanych programów jest ten zarządzany przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Program ten umożliwia pokrycie do 95% wydatków związanych z usuwaniem barier architektonicznych. Górna granica dofinansowania to piętnastokrotność przeciętnego wynagrodzenia. Wnioski przyjmują Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, a proces składania podań jest ciągły.
Jednocześnie funkcjonują dopłaty z Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej. Są one realizowane w ramach programu „Senior+” i przeznaczone na modernizację klubów oraz dziennych domów pobytu dla osób starszych. Aby działania adaptacyjne przyniosły najlepsze rezultaty, zaleca się uwzględnianie ich w rocznych planach. Pozwala to na połączenie różnych źródeł finansowania jeszcze przed rozpoczęciem procedur przetargowych. Specjaliści w dziedzinie finansów publicznych wskazują, że najwyższą efektywność osiąga się, gdy samorząd zapewni co najmniej 20% wkładu własnego. Takie podejście znacząco ułatwia połączenie funduszy krajowych z regionalnymi środkami z Unii Europejskiej.
Co trzeba wiedzieć o polskich programach wsparcia?
W latach 2021-2027 istotnym źródłem finansowania jest Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. W ramach priorytetowej osi „Infrastruktura na rzecz włączenia społecznego” przewidziano wsparcie w wysokości do 85% na przebudowę obiektów komunalnych. Uzupełniający Europejski Fundusz Społeczny+ zapewnia dodatkowo środki na szkolenia z zakresu obsługi sprzętu wspomagającego oraz na usługi asystenckie.
Projekty, które wpisują się w ramy ogłoszonej przez ONZ „Dekady Zdrowego Starzenia”, mogą skorzystać z nieodpłatnych porad Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Dotyczą one oceny wpływu środowiska na sprawność funkcjonalną. Warto również śledzić konkurs „Nowe Europejskie Bauhaus” – kładzie on nacisk na estetykę i dostępność, a to sprzyja lepszemu przyjęciu wprowadzanych zmian przez lokalną społeczność.
W Krakowie, zgodnie z uchwałą z listopada 2024 roku, trwa pilotażowy program „Mieszkanie dla Seniora”. Inicjatywa ta koncentruje się na wyodrębnianiu mieszkań na parterze w budynkach wyposażonych w windy. Ponadto, program zakłada remontowanie pustostanów, aby spełniały Standard UD, czyli były przystosowane do potrzeb osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. W latach 2020-2023 oddano do użytku już 223 takie mieszkania. Od 2025 roku planuje się uruchomienie kolejnych inwestycji – z myślą o wygodzie mieszkańców na parterach powstaną gabinety opieki zdrowotnej.
Program czerpie z gminnych „Standardów Dostępności” i łączy różne źródła finansowania. Wykorzystuje się środki własne miasta, fundusze z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) oraz obligacje komunalne, które przeznaczono wyłącznie na projekty sprzyjające włączeniu społecznemu. Te działania pozwoliły skrócić średni czas oczekiwania na mieszkanie komunalne z 24 do 11 miesięcy już w 2024 roku. Taki rezultat wyraźnie odciążył lokalny rynek najmu, przynosząc ulgę wielu mieszkańcom.
Od 2023 roku Gdynia aktywnie rozwija swój własny, miejski odpowiednik krajowego programu „Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością”. Co roku miasto przeznacza ponad 1,17 miliona złotych na finansowanie przeszło 1000 godzin usług asystenckich. System wsparcia został w pełni zintegrowany z platformą e-Zdrowie, dzięki czemu zgłaszanie potrzeb oraz śledzenie wykorzystania przyznanych godzin odbywa się w sposób zdalny. Gdyński model pomocy łączy adaptację mieszkań – na przykład poprzez montaż podjazdów, poręczy czy systemów smart-home – z tak zwanym „miękkim” wsparciem osobistym.
Takie kompleksowe podejście sprawia, że 87% uczestników programu zachowało samodzielność w swoich domach przez przynajmniej rok od otrzymania pomocy. Istotnym elementem tego przedsięwzięcia jest bliska współpraca z lokalnymi szkołami policealnymi. Placówki te kształcą przyszłych asystentów, zapewniając stały dopływ wykwalifikowanej kadry do programu.
Przystosowanie budynków dla seniorów i osób z niepełnosprawnościami należy rozpatrywać w kategoriach lokaty w kapitał społeczny i zdrowotny, a nie wyłącznie jako pozycję kosztową. Efektywny zwrot z tej inwestycji zapewnia połączenie czterech filarów: standardów projektowych, mechanizmów finansowania, wsparcia asystenckiego oraz instrumentów cyfrowych. Takie kompleksowe działanie nie tylko podnosi standard życia mieszkańców, ale przede wszystkim generuje długofalowe oszczędności, redukując przyszłe obciążenia budżetowe związane z opieką. Umożliwia to samorządom efektywne zarządzanie zmianami demograficznymi przy jednoczesnym budowaniu atrakcyjnych i silnych społeczności lokalnych.
Źródła:
Al. Pałacowa 1
55-040 Kobierzyce
Godziny pracy Kasy
Poniedziałek - Czwartek 8.00 - 15.00
Piątek 8.00 - 14.30
Wyślij wiadomość e-mail
CMSMirage